Zandige versterking Houtribdijk

Figuur 1: De vooroever bij de Houtribdijk vlak na aanleg, met op de voorgrond de damwand en aan het eind van de vooroever de rijsmatten (foto: Mennobard van Eerden).

Inleiding

De Nederlandse Noordzeekust wordt op plaatsen waar versterking nodig is aangevuld met zand via suppleties (onder water of direct op het strand) of aanleg of uitbreiding van duinen (zie ook: Hondsbossche Duinen, Kustwerk Katwijk, Boulevard Scheveningen). Op de Nederlandse binnenwateren echter zijn dergelijke versterkingen met zand nog nooit toegepast. Omdat een zandige versterking goedkoper kan uitvallen, afhankelijk van de omstandigheden, heeft Rijkswaterstaat samen met Stichting EcoShape een experimentele zandige oever aangelegd bij de Houtribdijk, die de scheiding vormt tussen het Markermeer en het IJsselmeer.

Doelstellingen van de pilot

Het doel van de pilot die afliep in 2018, was het onderzoeken van het gedrag van zandige oevers op locaties met relatief (t.o.v. Noordzee) milde golfcondities, om hiermee de toepassing van goedkopere, toetsbare en mogelijk ‘onderhoudsarme’ zandige waterkeringen mogelijk te maken. Het algemene doel viel uiteen in een drietal onderdelen, namelijk: 1) komen tot optimale uitvoeringsvormen; 2) toetsbaar maken van een zandige oplossing en 3) inzicht verkrijgen in de beheer- en onderhoudsfase en de hiermee samenhangende kosten.

Ontwerp

Figuur 2: Schematisch overzicht van de pilot vooroever Houtribdijk (Anon. 2015).

De proefsectie is aangelegd aan de zuidkant van de Houtribdijk over een lengte van 400 meter. Aan één zijde is een damwand aangebracht van 150 meter om de vooroever op zijn plaats te houden. De proefsectie is in stroken beplant met verschillende typen vegetatie om te onderzoeken onder welke condities de vegetatie het best aanslaat. Ook is er een strook onbeplant gelaten waardoor de spontane plantengroei gemonitord kon worden. Op de uiteinde van de damwand is een camera geplaatst die de dynamiek van afslag en aangroei van het voorland registreert.

Monitoring van de ontwikkeling

In de periode 2014-2018 is de ontwikkeling van de proefsectie gemonitord. Hierbij is gekeken naar de morfologische ontwikkeling van het zandlichaam onder invloed van wind en golfslag en de ontwikkeling van vegetatie (Steetzel et al. 2017).
Qua morfologie bleek er zich binnen drie maanden na aanleg al een semi-evenwicht in te stellen waarbij er op 1 meter waterdiepte een plateau ontstond. De oriëntatie van de oeverlijn bleek sterk mee te draaien met de overheersende windrichting. Golfaanval bij windkracht 10 bleek niet tot verlies van zand te leiden. Om vegetatie goed aan te laten slaan is het zand op bepaalde delen van de pilot verrijkt met holoceen materiaal (klei/veen) uit de waterbodem van het IJsselmeer. Dit bleek naar verwachting een goede bemester en stimuleerde de groei van de vegetatie flink. Op kaal zand bleef de spontane ontwikkeling van vegetatie gedurende de vierjarige monitoringsperiode erg beperkt .

Fasering van de uitvoering

In de uitvoering van het pilotproject zijn vier fasen te onderscheiden:

Fase 1: Ontwerp en vergunningen;
Fase 2: Vooronderzoek en aanleg;
Fase 3: Monitoring en analyse;
Fase 4: Werkprogramma en eindrapportage.

Tabel 1 geeft een overzicht van de rapporten die de projectfasen hebben opgeleverd. Zie voor een overzicht van alle publicaties ook de website van Stichting Ecoshape

Tabel 1: Literatuuroverzicht van het project *Vooroever Houtribdijk*.
Projectfase	Onderwerp	Link naar document
Fase 1	Projectplan met daarin ontwerp, aanleg en vergunningen	(Ouwerkerk et al. 2014)
Fase 2	Evaluatie van de aanleg, inclusief geleerde lessen	(Anon. 2014)
Fase 2	Archeologisch vooronderzoek	(Anon. 2014?)
Fase 2	Onderzoek naar explosieven	(Prince 2014)
Fase 2	Geotechnisch onderzoek	(Nikkels 2014)
Fase 3	Monitoringsprogramma: meteorologie, hydrodynamica, morfodynamica, vegetatie- en bodemontwikkeling	(Penning en De Lange 2014)
Fase 3	Analyse van de sedimentkarakteristieken en de relatie hiervan met de morfologie (masterthesis)	(Ekdom 2017)
Fase 4	Uitgebreid werkprogramma, gericht op de eindproducten	(Steetzel et al. 2015)
Fase 4	Interimrapportage met daarin data-analyse, het beantwoorden van de onderzoeksvragen en de bijdrage aan de toets- en ontwerptools	(Steetzel et al. 2017)

Voorschriften en geleerde lessen

Het pilotproject voorland Houtribdijk heeft een grote hoeveelheid informatie, leidraden en handreikingen opgeleverd waar toekomstige projecten hun voordeel mee kunnen doen:

Leidraad voor het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van een zandige versterking (Fiselier et al. 2017);
Geleerde lessen voor het ontwerp en aanleg (Steetzel et al. 2015);
Leidraad voor de vergunningaanvraag van een zandige versterking. Met daarin onder andere het uitvoeren van een omgevingsscan, het definiëren van een vergunningenstrategie en vervolgens het aanvragen van de benodigde vergunningen en het doorlopen van de verschillende procedures (Voeten et al. 2017);
Geleerde lessen voor de vergunningaanvraag (Voeten en Steetzel 2015).

Zie voor een overzicht van alle publicaties ook de website van Stichting Ecoshape.

Overige publicaties

Het pilot met de vooroever bij de Houtribdijk heeft op verschillende manieren tot publicaties geleid, zowel voor het algemene publiek als voor een meer specifieke doelgroep.

Een vereenvoudigd overzicht van het project wordt gepresenteerd in een factsheet (Anon. 2016).
Er zijn een aantal artikelen geschreven voor wetenschappelijke tijdschriften en congressen over het pilotproject Houtribdijk (Steetzet et al. 2017), (Penning et al. 2016), (Thiel de Vries et al. 2016).

Referenties

Houtribdijk, gemeente Lelystad, een maritiem bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek - waterbodems –opwater, Anon., Monolithic archeologie, 2014.
Nieuwsbrief Pilot Houtribdijk Editie 1 Februari 2015, Anon., Ecoshape, Rijkswaterstaat, februari 2015.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk, eindewerkrapport, Anon., Boskalis, Van Oord, 7 oktober 2014.
Proef met innovatieve dijkversterking in het Markermeer, Anon., Ecoshape, Rijkswaterstaat, 2016.
A conceptual model of the morphological behaviour of the foreshore on the Houtribdijk, Ekdom, K., TU Delft/Arcadis, 30 mei 2017.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Guideline aanleg, Fiselier, J., D. Hof en H. Steetzel, Ecoshape, Rijkswaterstaat, 30 maart 2016.
Geotechnisch onderzoek Markermeer tbv uitbreiding Houtribdijk, Nikkels, J., Fugro, 26 mei 2014.
Projectplan Pilot voorlandoplossing Houtribdijk Ontwerp, uitvoering, monitoring en resultaten, Ouwerkerk, S., V. Vuik, E. Penning, H. Steetzel, Ecoshape , Building with Nature, 28 mei 2014.
Establishing vegetated foreshores to increase dike safety along lake shores, Penning, E., H. Steetzel, R. van Santen, M. de Lange, S. Ouwerkerk, V. Vuik, J. Fiselier en J. van Thiel de Vries, 2016.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk, Monitoringsprogramma, Penning, P. en M. de Lange, Deltares, november 2014.
Vooronderzoek Conventionele Explosieven Houtribdijk Markermeer, Prince, C., Saricon, 13 mei 2014.
Building with nature pilot sandy foreshore Houtribdijk design and behaviour of a sandy dike defence in a lake system, Steetzel, H., F. van der Goot, J. Fiselier, M. de Lange, E. Penning, R. van Santen en V. Vuik, 2017.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Werkprogramma (update febr. 2015), Steetzel, H., J. van Thiel de Vries, S. Ouwerkerk, J. Fiselier, EcoShape, 11 maart 2015.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Interimrapportage september 2017, Steetzel, H., R. van Santen, J. Menninga, V. Vuik, E. Penning, M. de Lange/ en R.-J. Bijlsma, EcoShape, 3 oktober 2017.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Lessons Learned Aanleg, Steetzel, S. Ouwerkerk en H. Fiselier, Ecoshape, Rijkswaterstaat, 11 maart 2015.
Establishing vegetated foreshores to increase dike safety along lake shores, Thiel de Vries, J. van, E. van Eekelen, A. Luijendijk, S. Ouwerkerk en H. Steetzel, 2016.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Lessons Learned Vergunningentraject, Voeten, M. en H. Steetzel, Ecoshape, Rijkswaterstaat, 11 maart 2015.
Pilot Voorlandoplossing Houtribdijk Guideline vergunningen, Voeten, M., J. Fiselier en H. Steetzel, EcoShape, 30 maart 2016.